I powstanie śląskie w Świętochłowicach
Na czele południowej części Obwodu I Bytomskiego stanął komendant Stefan Szafranek ze Świętochłowic, zaś w skład jego rejonu wchodziły miejscowości takie jak: Łagiewniki, Chropaczów, Lipiny, Zgoda, Szarlociniec, Świętochłowice i Zgorzelec. Siły powstańcze zostały podzielone następnie na 3 oddziały operacyjne. Walki na terenie Świętochłowic miały miejsce 17 i 18 sierpnia 1919 roku.
Zacięte walki miały miejsce między innymi na granicy Chropaczowa z Lipinami, jednak niemieckie wojska w tym miejscu zdecydowanie przeważały. Najwięcej walk dotyczyło rejony Lipin i Piaśnik – to tam 120 powstańców zdobyło komisariat Policji mieszczący się przy ul. Sądowej oraz Urząd Pocztowy. Lipiny szybko znalazły się w rękach powstańców. Pomimo silnego wsparcia powstańców z Chropaczowa, Zgody, Goduli czy Świętochłowic nie udało się zdobyć parku piaśnickiego. Walka trwała cały dzień, jednak przewaga liczebna i uzbrojenie było po stronie Grenzschutzu.
Zacięte walki toczyły się także w rejonie szybu Marcina. Powstańcy toczyli walkę przeciwko obsadzie pociągu pancernego, który miał za zadanie ostrzelać powstańców atakujących Piaśniki. Powstańcy z Szybu Marcina zmusili pociąg do odwrotu na stację w Chebziu. Wieczorem od strony Katowic nadjechał drugi pociąg pancerny, lecz jego atak także został odparty. W bitwie pod Lipinami zginęło kilku powstańców, a także osoby cywilne.
Powstanie zakończyło się 24 sierpnia niepowodzeniem.
II powstanie śląskie w Świętochłowicach
W atmosferze zaciekłej walki polityczno – propagandowej na obszarze plebiscytowym, w nocy z 19 na 20 sierpnia 1920 roku rozpoczęło się drugie powstanie. W Świętochłowicach działania podjęli członkowie Polskiej Organizacji Wojskowej, którzy zażądali opuszczenia miejscowości przez Sicherheitspolizei. W związku z koncentracją sił Sipo w Królewskiej Hucie, niemiecka policja opuściła miasto bez walki. Chropaczowscy powstańcy rozbroili policję niemiecką i szybko opanowali miejscowe urzędy, utrzymując je w swych rękach do chwili zakończenia powstania. Z kolei w Lipinach 20 sierpnia na rynku stawili się uzbrojeni powstańcy z Chropaczowa, Świętochłowic, Łagiewnik, Orzegowa, Chebzia i Goduli. W obecności angielskiego kontrolera Komisji Rządzącej i Plebiscytowej doszło do pertraktacji ze stacjonującym w budynku szkoły przy obecnej ul. Bukowego oddziałem Sipo. W tym czasie powstańcy otoczyli budynek, co skłoniło dowódcę sił niemieckich do kapitulacji i odprowadzeniem oddziału do Królewskiej Huty. Powstańcy przejęli broń i zajęli koszary, w których przebywali do 26 sierpnia. Sformowana została Straż Obywatelska, mająca za zadanie zabezpieczenie zakładów przemysłowych i urzędów administracyjnych do dnia ogłoszenia zakończenia powstania.
Plebiscyt
20 marca 1921 roku odbył się plebiscyt na Górnym Śląsku. W Świętochłowicach 47,8 % głosujących opowiedziało się za Polską, w Lipinach 56,6 %, zaś w Chropaczowie – 66,8 %. Wyniki głosowania ogłosił jeszcze tego samego wieczora komendant POW GŚl na powiat bytomski, Augustyn Świder.
III powstanie
Plebiscyt nie przyniósł ostatecznego rozstrzygnięcia kwestii podziału Górnego Śląska. Liczne manifestacje i strajk powszechny stanowiły prolog do wybuchu w nocy z 2 na 3 maja 1921 roku trzeciego powstania. Już pierwszej nocy do działania przystąpił sformowany w Chropaczowie pododdział Grupy Destrukcyjnej kapitana Puszczyńskiego. Do tej grupy należeli m.in. Wiktor Wiechaczek, Herman Jurzyca, Teodor Górnik. Ich zadaniem było wysadzenie mostu kolejowego na Odrze pod Opolem – Szczepanowicami, co wykonali bez większych przeszkód. Powstańcy z Lipin, Świętochłowic i Chropaczowa brali udział w opanowaniu własnych miejscowości i uczestniczyli w zajmowaniu Królewskiej Huty i Bytomia, które później blokowali. Walczyli również na Opolszczyźnie.
Do zorganizowanego na terenie miasta 4 pułku piechoty pod dowództwem Karola Gajdzika należały m.in. plutony Karola Hawełki, Franciszka Piątka, Szymona Brzeziny, kompanie Adolfa Kudelki i Józefa Trojoka. Kwaterę dowództwa powstańczego Świętochłowic ulokowano w szkole przy ulicy Sienkiewicza a na czele władz cywilnych miasta stanął miejscowy komisarz plebiscytowy Michał Walecki. W Lipinach, po przejęciu koszar Apo utworzono Komendę Placu oraz Dowództwo Miasta (do spraw Cywilnych). Obydwa stanowiska objął Augustyn Świder. Podobnie w Chropaczowie, po rozbrojeniu Apo, powstało lokalne polskie dowództwo powstańcze, zabezpieczające miejscowość i zakłady pracy.
W ciągu III powstania z terenu Świętochłowic, Lipin i Chropaczowa wielokrotnie wyruszały kolejne kompanie wchodzące w skład 4 p. p. Gajdzika, które kierowane były do walk wokół Góry św. Anny, pod Krasową, Raszową, Wielmierzycami, Januszkowicami, Koźlem, Kuźniczką i w wiele innych miejsc.
Według szacunków w III powstaniu śląskim wzięło odział ponad tysiąc mieszkańców naszego miasta, spośród których prawdopodobnie 111 poległo (większość w III powstaniu).
12 października 1921 roku Rada Ambasadorów podjęła decyzję o wytyczeniu granicy na terenie Górnego Śląska. Świętochłowice, Lipiny i Chropaczów znalazły się po polskiej stronie linii granicznej. Formalnie włączenie do Polski miało miejsce 26 czerwca 1922 roku, kiedy do Lipin wkroczyło Wojsko Polskie pod dowództwem Szymona Białeckiego, witane czterema bramami triumfalnymi ustawionymi na drodze z Piaśnik do lipińskiego Rynku.
Muzeum Powstań Śląskich
Adres: ul. Wiktora Polaka 1, 41-600 Świętochłowice
Tel.: 32 245 23 88
Email: biuro@mpsl.pl || WWW
