Pierwsze wspomnienia o mieście pochodzą z XIII wieku, a dokładnie z 1277 roku wieku. Nazwy „Pecare” użył bp krakowski - Paweł z Przemankowa. Nazwa wywodzi się od zawodu, czyli piekarzy wypiekających chleb pszenny dla grodu książęcego z Bytomia. Piekary są dość młodym miastem. Prawa miejskie otrzymały dopiero w 1947 roku. Ustrój miał być przyznany wcześniej - w 1939 roku, jednak II Wojna Światowa przesunęła ten historyczny moment o siedem lat.
Jedna z pierwszych akcji profilaktycznych
Lata 1845-1847 w historii miasta zapisały się jako najbardziej nieurodzajne. Na terenie Piekar panował głód i ubóstwo. Ówczesny proboszcz ks. Jan Alojzy Ficek rozpoczął nurt charytatywny, który polegał na rozdawaniu żywności, odzieży czy oraz znajdowaniu rodzin zastępczych dla sierot. Wówczas ogromnie popularna stała się akcja antyalkoholowa, na pomysł jej organizacji wpadł również ks. Ficek. Fenomen był na tyle duży, że o wydarzeniu można było usłyszeć poza granicami Śląska. Proboszcz był również inicjatorem budowy kościoła w Piekarach. 22 sierpnia 1849 roku biskup wrocławski dokonał konsekracji neoromańskiego Kościoła pw. Najświętszej Marii Panny i św. Bartłomieja. Środki na kościół zebrane zostały dzięki ofiarom mieszkańców.
W budowie Kalwarii Piekarskiej ks. Fickowi przeszkodziła śmierć. Jednak w swoim testamencie prosił o jej kontynuację. Słowa byłego proboszcza wypełnił ks. Bernard Purkop. Jednak dopiero kolejnego proboszcza ks. Leopolda Nerlicha można uznać za "budowniczego" kalwarii. Symboliczny kamień węgielny pod budowę podłożono w 1887 roku. 21 czerwca 1896 kard. Georg Kopp dokonał uroczystej konsekracji Kalwarii Piekarskiej i Kościoła Kalwaryjskiego pw. Przemienienia Pańskiego. W taki właśnie sposób zakończył się proces formowania głównego ośrodka religijnego na Górnym Śląsku.
Pierwsza drukarnia na Górnym Śląsku
W I połowie XIX w., Teodor Heneczek wraz z Fickiem założył pierwszą na Górnym Śląsku drukarnię wydającą w języku polskim książki, modlitewniki i śpiewniki. Niemałym wkładem były starania proboszcza, by każdy pielgrzym mógł zabrać modlitewnik ze sobą do domu. Pierwsza oficyna była czynna w domu przy ul. Bytomskiej 145. W większości wydawane były treści o charakterze religijnym np. „Dziennik Górnośląski” oraz „Tygodnik Katolicki”. Działalność edytorską w drukarni prowadzili m.in.: Józef Lompa, Karol Miarka i Stanisław Czerniejewski.
Wojna i plebiscyt
Po nieudanym II Powstaniu Śląskim na terenie Piekar przeprowadzono plebiscyt. 86,58 proc. osób zapowiedziało się za pozostaniem w granicach państwa polskiego. Osobne głosowanie zorganizowano dla Szarleja, gdzie za pozostaniem w granicach opowiedziało się 66,6 proc. W 1922 utworzono województwo śląskie z pierwszym wojewodą Józefem Rymerem, "Wielkie Piekary" znalazły się w granicach powiatu świętochłowickiego.
Najazd na miasto nastąpił 1 września 1939 roku. Wojsko niemieckie skierowało się w kierunku dworca szarlejskiego i kopalni „Nowa Helena, powstańcom jednak udało się ich powstrzymać. Zarządzono wówczas ewakuację ludności cywilnej. Mieszkańcy uciekali w kierunku Łagiszy. Piątego dnia wojny grupa powstańców licząca ok 200 osób została rozbita przez Wehrmacht pod Miechowem.
Na mocy ustawy Sejmu Śląskiego z 10 lipca 1939 Piekary otrzymały ustrój miejski z dniem 1 stycznia 1940.Ustawa ta jednak nie została wprowadzona w życie z powodu okupacji niemieckiej. Ostatecznie 13 lutego 1947 roku miasto mogło ponownie powołać organy miasta - z mocą wsteczną od 1 stycznia 1947. Pierwszym burmistrzem został Jan Kolenda.
